Mu‘tezile, kelime olarak "ayrılanlar, uzaklaşanlar, bir tarafa çekilenler"
anlamına gelir. Büyük günah işleyen kimsenin iman ile küfür arası bir mertebede
olduğunu söyleyerek Ehl-i sünnet bilginlerinden Hasan-ı Basrî'nin(ö. 110/728) dersini terkeden Vâsıl b. Atâ (ö. 131/148) ile ona uyanların
oluşturduğu mezhep bu isimle anılır. Mu‘tezile ise kendini "ehlü'l-adl ve'ttevhîd"
diye adlandırır. Akılcı bir mezhep olan Mu‘tezile, mantık kurallarıyla
çelişir gördüğü âyet ve hadisleri Ehl-i sünnet’ten farklı biçimde yorumlamış
ve bu yorumlarında akla öncelik vermiştir. Ehl-i sünnet tarafından kurulan
kelâm ilmi hicrî IV. asırdan itibaren ortaya çıkmış olmakla birlikte, bu ilmi
ortaya çıkaran etkenler arasında Mu‘tezile'nin ayrı bir yeri vardır. Hatta
kelâm ilminin Mu‘tezile'nin öncülüğünde doğmuş olduğu söylenebilir. Bu
mezhep, aynı zamanda iyi bir edebiyatçı ve tefsirci olan Ebü'l-Hüzeyl el-
Allâf (ö. 235/850), Nazzâm (ö. 231/845), Câhiz (ö. 255/869), Bişr b. Mutemir
(ö. 210/825), Cübbâî (ö. 303/916), Kadî Abdülcebbâr (ö. 415/1025) ve Zemahşerî
(ö. 538/1143) gibi büyük kelâmcılar yetiştirmiştir. Abbâsîler döneminde
en parlak günlerini yaşamış olan Mu‘tezile daha sonra etkinliğini
hatta bir mezhep olma hüviyetini yitirmiştir. Günümüzde Mu‘tezile başlı
başına bir mezhep olarak mevcut olmamakla birlikte görüşleri Şîa'nın
Ca‘feriyye ve Zeydiyye kolları ile Hâricîliğin İbâzıyye kolunda yaşamaktadır.
Mu‘tezile'nin görüşleri beş prensip halinde sistemleştirilmiştir. Bunlar da;
1. Allah'ın zât ve sıfatları yönüyle bir kabul edilmesi (tevhid), 2. Kulların
ihtiyarî fiillerini hür iradeleriyle yaptığı ve kul için en uygun olanı yaratmanın
Allah'a gerekli olduğu (adl), 3. İyilik yapanın mükâfat, kötülük yapanın
da ceza görmesinin zorunluluğu (vaad ve vaîd), 4. Büyük günah işleyenin
iman ile küfür arasında fısk mertebesinde olduğu (el-menzile beyne'l-menzileteyn),
5. İyiliği yaptırmaya ve kötülüğü önlemeye çalışmanın bütün müslümanlara
farz olduğu (emir bi'l-ma‘rûf nehiy ani'l-münker) prensipleridir
Kunfeyekun.Org
Kaynak:Diyanet İlmihali
anlamına gelir. Büyük günah işleyen kimsenin iman ile küfür arası bir mertebede
olduğunu söyleyerek Ehl-i sünnet bilginlerinden Hasan-ı Basrî'nin(ö. 110/728) dersini terkeden Vâsıl b. Atâ (ö. 131/148) ile ona uyanların
oluşturduğu mezhep bu isimle anılır. Mu‘tezile ise kendini "ehlü'l-adl ve'ttevhîd"
diye adlandırır. Akılcı bir mezhep olan Mu‘tezile, mantık kurallarıyla
çelişir gördüğü âyet ve hadisleri Ehl-i sünnet’ten farklı biçimde yorumlamış
ve bu yorumlarında akla öncelik vermiştir. Ehl-i sünnet tarafından kurulan
kelâm ilmi hicrî IV. asırdan itibaren ortaya çıkmış olmakla birlikte, bu ilmi
ortaya çıkaran etkenler arasında Mu‘tezile'nin ayrı bir yeri vardır. Hatta
kelâm ilminin Mu‘tezile'nin öncülüğünde doğmuş olduğu söylenebilir. Bu
mezhep, aynı zamanda iyi bir edebiyatçı ve tefsirci olan Ebü'l-Hüzeyl el-
Allâf (ö. 235/850), Nazzâm (ö. 231/845), Câhiz (ö. 255/869), Bişr b. Mutemir
(ö. 210/825), Cübbâî (ö. 303/916), Kadî Abdülcebbâr (ö. 415/1025) ve Zemahşerî
(ö. 538/1143) gibi büyük kelâmcılar yetiştirmiştir. Abbâsîler döneminde
en parlak günlerini yaşamış olan Mu‘tezile daha sonra etkinliğini
hatta bir mezhep olma hüviyetini yitirmiştir. Günümüzde Mu‘tezile başlı
başına bir mezhep olarak mevcut olmamakla birlikte görüşleri Şîa'nın
Ca‘feriyye ve Zeydiyye kolları ile Hâricîliğin İbâzıyye kolunda yaşamaktadır.
Mu‘tezile'nin görüşleri beş prensip halinde sistemleştirilmiştir. Bunlar da;
1. Allah'ın zât ve sıfatları yönüyle bir kabul edilmesi (tevhid), 2. Kulların
ihtiyarî fiillerini hür iradeleriyle yaptığı ve kul için en uygun olanı yaratmanın
Allah'a gerekli olduğu (adl), 3. İyilik yapanın mükâfat, kötülük yapanın
da ceza görmesinin zorunluluğu (vaad ve vaîd), 4. Büyük günah işleyenin
iman ile küfür arasında fısk mertebesinde olduğu (el-menzile beyne'l-menzileteyn),
5. İyiliği yaptırmaya ve kötülüğü önlemeye çalışmanın bütün müslümanlara
farz olduğu (emir bi'l-ma‘rûf nehiy ani'l-münker) prensipleridir
Kunfeyekun.Org
Kaynak:Diyanet İlmihali
