Çözüldü Küçük ünlü uyumu ile ilgili örnek cümleler ve sorular

Küçük ünlü uyumu nedir kısaca? Küçük ünlü uyumuna uyan ve uymayan cümlelere örnekler verebilir misiniz? Türkçe dersimizin ünlü uyumu konusunda bana yardımlarınızı gösterir misiniz?

Aşağıda küçük ünlü uyumunun ne olduüu ve hangi kelimelerin küçük ünlü uyumuna uyup uymadığıi uyan kelimeler uymayan kelimeler, hepsi detaylarıyla birlikte anlatılmıştır.

Bir kelimede düz ünlüden sonra düz(a, e, ı, i), yuvarlak ünlüden sonra yuvarlak dar(u, ü)veya düz geniş(a, e)ünlüler bulunur:anlaşmalı, bilek, çilek, ısırmak, ılıklaşmak, kayıkçı, seslenmek, yeşil; boyunduruk, börekçi, çocuk, güreşmek, ocakçı, odun, özlemek, sürmek, vurmak, yoklamak, yorgunluk, yumurta, yüreksizvb.

Küçük ünlü uyumuna aykırı Türkçe kelimeler de vardır:avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmurvb.

Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz:aktör, alkol, bandrol, daktilo, kabul, doktor, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakurvb.

Küçük ünlü uyumuna aykırı bazı kelimelere getirilen ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar:kavun-u, konsolos-luk, muzır-lık, müzik-çi, yağmur-lukvb.

Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez:alkol-lü, kabul-ü, bandrol-lü, saat-likvb.

-kiaitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar:bugünkü, dünkü, öbürküvb.

Büyük ve küçük ünlü uyumuyla ilgili yukarıdaki kurallar aşağıdaki çizelgede de gösterilmiş ve örneklendirilmiştir:

a → a, ı(takar, alır)

o → u, a(omuz, oya)

e → e, i(geçer, gelir)

ö → ü, e(ölçü, ördek)

ı → ı, a(kılıç, kısa)

u → u, a(uzun, ufak)

i → i, e(ilik, ince)

ü → ü, e(ütü, ürkek)

ÖNEMLİ NOT: Küçük ünlü uyumunda her bir sesli harf kendinden önceki sesli harften sorumludur. Büyük ünlü uyumundaki gibi ilk hecedeki sesli harfe bakılarak diğer sesli harfler bu ilk heceye göre değerlendirilmez. Bunu bir trene benzetebilirsiniz. Büyük ünlü uyumunda treni çeken ilk vagondan sorulurken; küçük ünlü uyumunda her bir vagondan ayrı ayrı sorularak uyum değerlendirilir.

A) Bir sözcükte düz ünlü harflerden (a, e, ı, i) sonra yine düz ünlü harfler(a, e, ı, i) gelebilir. Yani düz ünlülerden sonra yuvarlak ünlüler (o, ö, u, ü) gelemez. Gelirse bu sözcük küçük ünlü uyumuna uymaz.
Örnekler:
Patlıcan = a (düz) → ı (düz) → a (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Seyirci = e (düz) → i (düz) → i (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Sıcaklıklar = ı (düz) → a (düz) → ı (düz) → a (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Bilezik = i (düz) → e (düz) → i (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Senaryo = e (düz) → a (düz) → o (yuvarlak): Küçük ünlü uyumuna uymaz

B) Bir sözcükte yuvarlak ünlü harflerden (o, ö, u, ü) sonra düz/geniş (a, e) ve dar/yuvarlak (u, ü) sesli harfler gelebilir. Yani yuvarlak sesli harflerden sonra (o, ö, ı, i) gelemez.
Örnekler:
Okunaklı = O (yuvarlak) → u (dar/yuvarlak) → a (düz/geniş) → ı (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Öğrenci = Ö (yuvarlak) → e (düz/geniş) → i (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Ulaşım = U (yuvarlak) → a (düz/geniş) → ı (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Ürünler = Ü (yuvarlak) → ü (dar/yuvarlak) → e (düz) : Küçük ünlü uyumuna uyar
Otobüs = O (yuvarlak) → o (yuvarlak) → ü (dar/yuvarlak) : Küçük ünlü uyumuna uymaz

KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNA UYMAYAN SÖZCÜKLER
Başka dillerden Türkçeye girmiş alıntı kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz.
Örnekler: Biyografi, stüdyo, kilogram, arkeolog, fotoğraf, katalog, personel, profesör, gramofon, istasyon…

Türkçe olduğu halde küçük ünlü uyumuna uymayan kelimeler de bulunmaktadır.
Örnekler: Avuç, çamur, kabuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur…

-ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar:
Örnekler: Bugünkü, dünkü, öbürkü…