liste halinde olsa daha iyi olurdu
Gama Işını Nedir?
Radyoaktif bozunum (alfa veya beta) yapmış veya bir nükleer reaksiyondan sonra ortaya çıkan ürün çekirdek, genellikle, uyarılmış enerji seviyesinde kalır. Bu durumdaki çekirdek ikinci bir bozunum ile bir foton yayınlayarak daha düşük enerji seviyesine ve sonunda taban enerji seviyesine düşer. Bu şekilde, çekirdeğin uyarılmış enerji seviyesinden temel enerji seviyesine düşerken yayınladığı fotonlara gama ışını denir.
Gama ışınlarının enerjileri tipik olarak 0,1 - 10 MeV arasında olup çekirdek durumları arasındaki enerji farkı mertebesindedir ve bu ile 100 fm dalga boyu aralığına karşılık gelir. Gama ışınları Şekil 2.2’de gösterilen elektromanyetik spekturumun en kısa dalga boylu ve en fazla enerjili olanlarıdır, kütleleri yoktur ve yüksüzdürler dolayısı ile elektrik ve manyetik alanda saptırılamazlar, yüksek enerjilerinden dolayı madde içerisinde yol alabilirler, ışık hızı ile yayılırlar ve gazları iyonlaştırıcı özellikleri vardır.
Evrende Gama Işınları
Gama ışınları evrenin en sıcak bölgesinde üretilen ışığın en enerjik formlarıdır. Ayrıca süpernova patlamaları yada atomların parçalanmasıyla ve uzaydaki radyoaktif maddelerin bozunmalarından üretilirler. Süpernova patlamaları, nötron yıldızları, pulsarlar ve kara delikler tüm evrenin gama ışın kaynaklarıdır.
Gama ışınları evrenin çok geniş mesafelerinden yayılarak yerküreye kadar gelir ve sadece yerküre atmosferi tarafından soğurulurlar. Işığın farklı dalga boyları yerküre atmosferini delerek farklı derinliklere ulaşır.
Gama Işın Kaynakları
Evrende gama ışınlarının meydana gelmesini sağlayan çeşitli işlemler vardır. Bu işlemler,
· Yüksek enerjili bir parçacığın bir başka parçacık ile çarpışması,
· Bir parçacık ve onun karşıt parçacığının birbirlerini yok etmesi,
· Radyoaktik bozunma,
· İvmelendirilmiş yüklü parçacıklar şeklinde verilir.
Gama Işın Patlamaları (GIP)
GIP, uzayın herhangi bir noktasında, öngörülemeyen zamanlarda, 0,1 ile 10 MeV enerjili fotonların, ortalama 0,1 ile 100 saniye süreli atılımları ile oluşan olaylardır. Günde bir veya birkaç kez, yeryüzü çevresindeki uydular, şimdiye kadarki bulguların işaret ettiğine göre, belki de Büyük Patlama’dan sonra Evren’deki en büyük enerji salma olayları olan, kısa süreli ani ışımalar kaydetmektedirler. Bu olaylara, yaydıkları enerjinin elektromanyetik spekturumun içinde gama ışınları bölgesine düşen yeri nedeniyle, GIP adı verilmektedir.
GIP’ lerin keşfedilmelerinden bu yana yaklaşık 40 yıl geçmiş, buna rağmen orijinleri tam olarak anlaşılamamıştır. Uydular yardımı ile gerek gözlemsel [BATSE] gerekse kuramsal çalışmalar halen bütün canlılığı ile sürmektedir (Fox 2003), (Piran 2003), (Hjorth 2003), (Fishman 1994). Gözlemsel çalışmaların en büyük sorularından biri, patlamaların yerini kesin olarak belirlemektir. Ancak belli bir açı aralığında tespit edilen GIP için, bölgede çok sayıda optik ışık kaynağı bulunduğundan, geçici bir ışık kaynağının saptanması zorlaşmaktadır. Dünyanın atmosferi gama ışınlarını soğurduğundan dolayı, deneysel ölçümler uydu aracılığı ile yapılabilmektedir.
Bir GIP enerji bütçesinin çoğunluğu, yüksek enerjili (≥100 keV) fotonlardan oluşmaktadır. Olayın gökyüzündeki ortaya çıkış yönü önceden hiçbir şekilde öngörülememekte ve Şekil 2.3’de görüldüğü gibi patlama oldukça kısa bir süre içinde (0,1 -1000 s) oluşumunu tamamladıktan sonra, bir daha o bölgeden benzeri veya başka tür bir ışıma gözlenememektedir. Bir GIP olayı noktası, patlama anında, gökyüzünün en parlak yeri haline gelmektedir.
