Esbâb:
(Sebeb. C.) Sebebler. Bir şeye vâsıta olanlar. Sebeb olanlar.
(Evet, izzet ve azamet ister ki; esbab, perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve Celâl ister ki; esbab, ellerini çeksinler te'sir-i hakikiden. M. N.)(Cenab-ı Hak, müsebbebatı esbaba bağlamakla, intizamı, temin eden bir nizamı kâinatta vaz'etmiş. Ve her şeyi, o nizama müraat etmeğe ve o nizamla kalmaya tevcih etmiştir. Ve bilhasa insanı da, o daire-i esbaba mürâat ve merbutiyet etmeğe mükellef kılmıştır. Her ne kadar dünyada, daire-i esbab, daire-i itikada galip ise de; Ahirette hakaik-i itikadiye tamamen tecelli etmekle, daire-i esbaba galebe edecektir. Buna binaen, bu dairelerin herbirisi için ayrı ayrı makamlar, ayrı ayrı hükümler vardır. Ve her makamın iktiza ettiği hükme göre hareket lâzımdır. Aksi takdirde daire-i esbabda iken; tabiatiyle, vehmiyle, hayaliyle daire-i itikada bakan; Mu'tezile olur ki, te'siri esbaba verir. Ve keza, daire-i itikadda iken, ruhuyle, imaniyle daire-i esbaba bakan da, esbaba kıymet vermeyerek Cebriye mezhebi gibi tenbelcesine bir tevekkül ile nizâm-ı âleme muhalefet eder. İ.İ.)
Esbâb-ı feshiyye:
Huk: Bir i'lâmın istinaf suretiyle bozulmasını icabettiren sebepler.
Esbâb-ı hakikiye:
Gerçek sebepler, hakiki sebepler.
Esbâb-ı mûcibe:
Gerektiren sebebler. İcab eden sebepler.
Esbâb-ı muhaffife:
(Esbâb-ı mazeret) Yapılan bir cürmün ve kabahatın cezasını hafifletici sebebler.
Esbâb-ı mücbire:
İcbar eden, cebreden, zorlayan sebepler.
Esbâb-ı müşeddide:
Kuvvetlendiren, artıran sebepler. Cezâ hukukunda; cezâyı ağırlaştıran kanuni veya takdiri sebepler. (Esbâb-ı muhaffifenin zıddıdır.)
Esbâb-ı nakziyye:
Bir hükmün daha yüksek bir merci tarafından bozulmasını icâb ettiren sebepler. Bozma sebepleri.
Esbâb-ı nüzul:
İnmesinin sebebleri.
* Kur'an-ı Kerim âyetlerinin gelmesine (Cebrail Aleyhisselâm vasıtası ile indirilmesine) sebeb olan hâdiseler.
Esbâb-ı sahîha:
Doğru ve sahih sebepler.
Esbâb-ı sübûtiye:
İsbata yarıyan sebepler. Sübut delilleri.
Esbâb-ı tabîiye:
Tabiattaki sebepler. (Bak: Delil-i İnâyet)
K:Yeni Lûgat
(Sebeb. C.) Sebebler. Bir şeye vâsıta olanlar. Sebeb olanlar.
(Evet, izzet ve azamet ister ki; esbab, perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve Celâl ister ki; esbab, ellerini çeksinler te'sir-i hakikiden. M. N.)(Cenab-ı Hak, müsebbebatı esbaba bağlamakla, intizamı, temin eden bir nizamı kâinatta vaz'etmiş. Ve her şeyi, o nizama müraat etmeğe ve o nizamla kalmaya tevcih etmiştir. Ve bilhasa insanı da, o daire-i esbaba mürâat ve merbutiyet etmeğe mükellef kılmıştır. Her ne kadar dünyada, daire-i esbab, daire-i itikada galip ise de; Ahirette hakaik-i itikadiye tamamen tecelli etmekle, daire-i esbaba galebe edecektir. Buna binaen, bu dairelerin herbirisi için ayrı ayrı makamlar, ayrı ayrı hükümler vardır. Ve her makamın iktiza ettiği hükme göre hareket lâzımdır. Aksi takdirde daire-i esbabda iken; tabiatiyle, vehmiyle, hayaliyle daire-i itikada bakan; Mu'tezile olur ki, te'siri esbaba verir. Ve keza, daire-i itikadda iken, ruhuyle, imaniyle daire-i esbaba bakan da, esbaba kıymet vermeyerek Cebriye mezhebi gibi tenbelcesine bir tevekkül ile nizâm-ı âleme muhalefet eder. İ.İ.)
Esbâb-ı feshiyye:
Huk: Bir i'lâmın istinaf suretiyle bozulmasını icabettiren sebepler.
Esbâb-ı hakikiye:
Gerçek sebepler, hakiki sebepler.
Esbâb-ı mûcibe:
Gerektiren sebebler. İcab eden sebepler.
Esbâb-ı muhaffife:
(Esbâb-ı mazeret) Yapılan bir cürmün ve kabahatın cezasını hafifletici sebebler.
Esbâb-ı mücbire:
İcbar eden, cebreden, zorlayan sebepler.
Esbâb-ı müşeddide:
Kuvvetlendiren, artıran sebepler. Cezâ hukukunda; cezâyı ağırlaştıran kanuni veya takdiri sebepler. (Esbâb-ı muhaffifenin zıddıdır.)
Esbâb-ı nakziyye:
Bir hükmün daha yüksek bir merci tarafından bozulmasını icâb ettiren sebepler. Bozma sebepleri.
Esbâb-ı nüzul:
İnmesinin sebebleri.
* Kur'an-ı Kerim âyetlerinin gelmesine (Cebrail Aleyhisselâm vasıtası ile indirilmesine) sebeb olan hâdiseler.
Esbâb-ı sahîha:
Doğru ve sahih sebepler.
Esbâb-ı sübûtiye:
İsbata yarıyan sebepler. Sübut delilleri.
Esbâb-ı tabîiye:
Tabiattaki sebepler. (Bak: Delil-i İnâyet)
K:Yeni Lûgat
