Ünlü daralması nedir örnek cümleler ve kelimeler hep birlikte aşağıda konu anlatımı ile birlikte verilmiştir.
Türkçede
a, eünlüleri ile biten fiillerin şimdiki zaman çekiminde, söyleyişte de yazımda da
aünlüsü
ı, u; eünlüsü
i, üolur:
başlıyor (<başla-yor), oynuyor (<oyna-yor), doymuyor (<doyma-yor), izliyor (<izle-yor), diyor (<de-yor), gelmiyor (<gelme-yor), gözlüyor (<gözle-yor)vb.
Birden çok heceli ve
a, eünlüleri ile biten fiiller, ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu fiillerdeki
a, eünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma
(ıve
i’ye dönme) eğilimi görülür. Ancak söyleyişteki
ı, iünlüleri yazıya geçirilmez:
başlayan, yaşayacak, atlayarak, saklayalı, atmayalım; gelmeyen, izlemeyecek, gitmeyerek, gizleyeli, besleyelimvb.
Buna karşılık tek heceli olan
demekve
yemekfiillerinde, söyleyişteki
iünlüsü yazıya da geçirilir:
diyen, diyerek, diyecek, diyelim, diye; yiyen, yiyerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyince, yiyipvb. Ancak
deyince, deyipsözlerindeki
eyazılışta korunur.
ÖRNEK
Aşağıdakilerden hangisinde ünlü daralması vardır?
- Kirli hava sağlığı bozuyor.
- Konuşmaktan pek hoşlanmaz.
- Okulu gelecek yıl bitirecek mi?
- Aylardır oğlundan mektup gelmiyor.
ÇÖZÜM
D seçeneğinde "gelmemek" sözcüğüne "-yor" eki eklendiğinde sözcük sonundaki geniş ünlü "e" daralarak "i" ünlüsüne dönüşmüştür.
Yanıt: D