Hatemü’l- Evliyâ'yı Tanıyor Muyuz ?
Arkadaşlar,
Bizler Hatemü’l-Evliya'yı tanıyor muyuz veya tanıyorsak ne kadara tanıyoruz ? Yoksa, böyle bir ismi ve bilgiyi yeni mi işitiyoruz ve buraya asılan bilgiler haricinde hiçbir bilgimiz yok mu ? İşte bu sorulara bir nebze cevap olmak üzere Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakultesi Tasavvuf Dali Bölümü Öğretim Üyelerinden Prof.Dr. Mustafa KARA'ya ait bir makaleyi istifadelerinize sunuyoruz.
Rabbimiz müstefid kıla.
HÂKİM TİRMİZÎ VE HATMÜ’L- EVLİYÂ
Hâkim Tirmizî diye meşhur olan sûfînin esas adı Ebu Abdullah Muhammed b. Ali’dir. Hakîm ifadesi onun; fikir, hikmet ve felsefe tarafına işaret ederken, ikinci kelime doğduğu şehri göstermektedir. Afganistan’ın kuzeyinde, bugünkü Özbekistan topraklarında yer alan Tirmiz şehri de İslâm Medeniyeti’nin mayalandığı mekânlardan biridir. Hâkim Tirmizî, Hadis ve Fıkıh başta olmak üzere birçok konuda eser vermiş ancak daha çok tasavvufî eser ve yorumlarla tanınmıştır. İrili–ufaklı yüze yakın esere imza atan Tirmizî, Budüvvü Şe’n isimli otobiyografik eserinde de kendi tasavvufî tecrübesini anlatmıştır. Ebu Turab Nahşebî, Ahmed b. Hadraveyh, Yahya b. Muaz Razî gibi
dönemin meşhur mutasavvıflarından istifade eden Muhammed b. Ali’nin seyr u sülûk anlayışında, gönül terbiyesinde öne çıkan yedi makam şöyle sıralanmaktadır: Tevbe, zühd, nefse muhalefet, mahabbet, hevadan kurtulmak, haşyet, kurbet.
Bazı fikirlerinden dolayı tepki alan ve sürgüne gönderilen Tirmizî, Hac yolculuğu münasebetiyle Nişâbur, Bağdat, Şam, Mekke ve Medine’de bulunduğu zamanlarda âlim ve ariflerle fikir alış-verişinde bulunmuş, farklı coğrafyaların farklı yorumlarıyla tanışmıştır.
Onun en önemli eseri Hatmü’l-Evliya adını taşımaktadır. "Hatemü’l- Enbiya olduğu gibi hatemü’l-evliya (velilerin sonuncusu) var mıdır ?" sorusuna cevap arayan bu yadigâr, konu ile ilgili kaleme alınan ilk eser olma özelliğini taşımaktadır.
Nübüvvet-velâyet meselelerini tartışan ve yirmi dokuz bölümden meydana gelen eserin en dikkat çekici yönü ise dördüncü bölümde sorulan yüz elli yedi sorudur. Asırlar sonra Muhyiddin İbn Arabî bu sorulara cevap vermek için müstakil bir eser kaleme almıştır: el-Cevab’ul-Mustakim. Ayrıca meşhur eseri Futuhat’ul-Mekkiye isimli eserinde de konu üzerine eğilmiştir. Hucvirî’nin, Keşf’ul-Mahcub’ta zikrettiğine göre tasavvuf kültüründe Hakimiyye yolunun piri olan Tirmizî o gün bu gün tasavvuf yolunda yürüyenleri etkilemiş olan dervişlerden biridir.
320/ 932 tarihinde memleketinde vefat etmiştir. Türbesi mevcuttur. Kendisiyle ilgili doğuda-batıda birçok araştırma yapılmıştır.
İslam Dünyası’nda özellikle İbn Arabî ve Tirmizî üzerine araştırmalarıyla tanınan Osman Yahya, Hatmü’l-Evliya’yı, Budüvvüşe’n ve el-Cevab’ul-Mustakim ile birlikte neşretmiştir (Beyrut 1965). Batıda Hakîm Tirmizî ve eserleri hakkında araştırma yapan en önemli isim ise Bernd Radtke’dir. Son olarak Uludağ Üniversitesi İlâhiyat fakültesinde Salih Çift tarafından; hayatı, eserleri ve fikirleri üzerinde bir doktora tezi hazırlanmıştır (2003).
Çift ayrıca Hatmu’l-Evliya’yı Türkçeye çevirmiştir.
Şimdi bu çalışmanın üçüncü bölümünde yer alan meşhur soruları aktaralım.
İşte on bir asırdan beri cevapları aranan sorular:
RÛHÂNÎ SORULAR
1- Sıdkla ilgili bütün gayretlerini ortaya koyduktan sonra evliyânın nâil oldukları makamların niteliklerini ve sayısını söyler
misin?
2- Kurbet ehlinin makamları nerededir?
3- O toplulukları geçenler nerededirler? Bunu ne ile başardılar?
4- Onların varacakları yer neresidir?
5- Hadîs ve sohbet ehlinin (ehlü’l-hadîsve’l-mecâlis) makamları nerededir?
6- Onlar kaç kişidirler?
7-Rab’lerinden, bunu hangi şeye karşılık olarak hak kazandılar?
8-Onların (Rab’leriyle) karşılıklı konuşmaları ve hadîsleri ne demektir?
9- Onlar bu sohbetlerine ne ile başlarlar?
10-Sohbetlerini ne ile sona erdirirler?
11- Onlara ne ile cevap verilir?
12- Onların seyrleri (ilerleyişleri) nasıl olur?
13-Hz. Muhammed (s.a.v.) “hâtemu’n-nübüvvet”e hak kazandığı gibi, “hâtemu’l-evliyâ” olmayı hak edecek olan kimdir?
14- O kişi hangi özelliğinden dolayı buna hak kazanacaktır?
15- “Hâtem”in sebebi ve manası nedir? 16- Mülkü’l-mülk’e varıncaya kadar kaç tane mülk meclisi vardır?
17- Nebîlerin makamına göre rasullerin makamı nerededir?
18- Velîlerin makamlarına göre nebîlerin makamları nerededir?
19- Her bir rasûlün Rabb’inden aldığı lütuf nedir?
20-Allah, isimlerinden hangi birini ona ihsan etmiştir?
21- Allah’ın isimlerinden evliyânın payına düşen nedir?
22- İlk yaratma (ilm-i bed, başlangıç) ilmi nedir?
23- “Allah vardı ve O’nunla birlikte hiçbir şey yoktu.” (cümlesinin anlamı) nedir?
24-İsimlerin başlangıcı nedir?
25- Vahyin başlangıcı nedir?
26- Rûhun başlangıcı nedir?
27- Sekînenin başlangıcı nedir?
28- Adl nedir?
29-Bazı nebîlerin diğer nebîlere, bazı evliyânın da diğer bazı evliyâya üstün olması ne demektir?
30- “Allah mahlukâtı karanlıklar içinde yarattı.” cümlesinin anlamı nedir?
31- Onların, oradaki durumları nedir?
32- İlahi takdîrin özelliği nasıldır?
33- Allah’ın,rasûlünden ve daha aşağıdaki kimselerden gizlediği kader ilminin sebebi nedir?
34- Bu ilim hangi sebeple gizli tutulmuştur?
35-Onlara, kader sırrı ne zaman açıklanır?
36- Bu sır onlara nerede ifşâ edilir?
37- Bu sır, onlardan kime açıklanır?
38- Rabb’imizin taat ve masiyet hususundaki izni nedir?
39- Allah’ın, bütün mahlukâtına ondan akıl taksim ettiği en büyük akıl (el-aklü’l-ekber) nedir?
40- Âdem (a.s.)’in sıfatı nedir?
41- Onun seçilmesinin nedeni nedir?
42- Onun fıtratı nedir?
43- Fıtrat ne demektir?
44- Allah ona neden beşer ismini vermiştir?
45- Hangi sebepten dolayı Allah onun meleklerin önüne geçirdi ve onlardan Âdem (a.s.)’e secde etmelerini istedi?
46- Allah’ın Âdem (a.s.)’e bağışladığı ahlâkın sayısı kaçtır?
47- Ahlâk hazinelerinin miktarı nedir?
48- Hz. Peygamber’in “Allah’ın 117 ahlâkı vardır.” cümlesinde ifade ettikleri ahlaklar nelerdir?
49- Bunlardan kaçı rasullerde mevcuttur?
50- Hz. Muhammed (s.a.v.)’de bunlardan kaç tanesi vardır?
51- İhsan hazineleri nerededir?
52- Nefslerin sa’y hazineleri nerededir?
53- Bu, enbiyâya nereden verilir?
54-Evliyâdan olan muhaddeslerin hazineleri nerededir?
55- Hadîs nedir?
56- Vahiy nedir?
57- Enbiyâ ile muhaddesler arasındaki fark nedir?
58- Muhaddeslerin enbiyâya göre makamları nerededir?
59- Diğer evliyâ nerededirler?
60- Havzu’l-vukûf ne demektir?
61- Bir anlık bir sürede bu iş nasıl gerçekleşir?
62- Kıyametin göz açıp kapayacak derecede yakın oluşu ne demektir?
63- Allah Teâlâ’nın, mahşer gününde orada toplananlara sözü ne olacaktır?
64-O, muvahhidlere ne söyleyecektir?
65- Rasullere ne söyleyecektir?
66-Kıyamet gününde onlar Arasat’ta nereye sığınacaklardır?
67- Ziyaret gününde, nebî ve velîlerin mertebeleri nasıl olur?
68- Allah Teâlâ’ya nazar hususunda enbiyânın payına düşen nedir?
69- O’na nazar hususunda muhaddeslerin payına düşen nedir?
70- Sâir evliyânın bu hususta payına düşen nedir?
71- Halkın payına düşen nedir?
72- “Onlardan her biri kendi payına düşeni alır, cennet ehli ise Allah’a bakmaktan dolayı yaşadıkları mutluluktan kendi hisselerini unuturlar.” cümlesinin anlamı nedir?
73- Makâm-ı mahmûd nedir?
74- O (Muhammed) oraya ne ile ulaştı?
75- Hz. Muhammed (s.a.v.)’in payına düşen ile diğer enbiyânın hisseleri arasında ne fark vardır?
76- Livâü’l-hamd nedir?
77- O, Rabb’ini ne ile övmüştür ki livâü’l-hamde hak kazanmıştır?
78- O, ubûdiyetle Rabb’ine ne arz eder?
79- Onu ne ile hatmeder (mühürler) ki Rabb’i ona kerem anahtarlarını verir?
80- Kerem anahtarları nedir?
81-Rabb’imizin ihsanları kimlere dağıtılır?
82- Nübüvvet kaç bölümdür?
83- Nübüvvet nedir?
84- Sıddîkiyyet kaç cüzdür?
85- Sıddîkiyyet ne demektir?
86- Ubûdiyyet kaç bölüm üzere bina edilmiştir?
87- Hakk, muvahhidlerden neyi ister?
88- Hak nedir?
89- Onun başlangıcı nedir?
90- Onun halk içindeki fiili nedir?
91- O, neye vekil kılınmıştır?
92- Bunun semeresi nedir?
93- Muhakk nedir?
94-Muhakkın makamı nerededir?
95- Evliyânın sekînesi nedir?
96- “ez-Zâhir ve’l-Bâtın ve’l-Evvel ve’l-Âhir” sözünden müminin payına düşen nedir?
97- “O’nun vechinden başka her şey helâk olucudur.” sözünden müminin hissesine düşen nedir?
98- Allah’ın özellikle vechi zikretmesinin sebebi nedir?
99- Hamdin başlangıcı nedir?
100- “Âmin”sözünün anlamı nedir?
101- Secde nedir?
102- Onun başlangıcı nedir?
103- “İzzet izârımdır.” sözünün anlamı nedir?
104-“Azamet ridâmdır.” ne anlama gelir?
105- İzâr nedir?
106- Ridâ nedir?
107- Kibriyâ nedir?
108- “Tâcü’l-mülk” ne demektir?
109-Vakâr nedir?
110- Heybet meclislerinin özellikleri nelerdir?
111- Mülkü’l-a’lâ’nın özelliği nedir?
112- Mülkü’z-ziyâ’nın vasfı nedir?
113- Mülkü’l-kader’in özelliği nedir?
114- Kuds ne demektir?
115- Vech’in parlak oluşu ne demektir?
116- Mahabbet şarabı nedir?
117- Mahabbet kadehi nedir?
118- O nereden gelir?
119- Seni, O’nun mahabbetini dahi unutturacak derecede sarhoş eden mahabbet şarabı nedir?
120- Kabza nedir?
121- Kabzayı hak edenler ve kabzedilenler kimlerdir?
122- Allah onları kabzettiğinde onlara ne yapar?
123- Allah günde kaç defa evliyâya nazar eder?
124- Allah onların neyine bakar?
125- Allah enbiyânın neyine nazar eder?
126-Allah, seçtiklerine günde kaç defa yönelir?
127- Halk, asfiyâ,enbiyâ ve seçkinlerle birliktelik ne demektir, bunlar arasında ne gibi farklılıklar vardır?
128- “Allah’ın zikri en yücedir.”cümlesinin anlamı nedir?
129- “Beni zikredin ki Ben de sizi zikredeyim.” sözü ne manaya gelmektedir?
130- İsmin manası nedir?
131- Bütün esmânın sebebi olan en büyük isim (ra’sü’l-esmâ) nedir?
132- Allah’ın seçkin kıldıkları dışında, halkın anlamını kavrayamayacağı isim hangisidir?
133- Allah’ın rasullerinden olduğu halde Süleyman (a.s.)’dan gizli tutulan bu ismi Süleyman (a.s.)’ın arkadaşı nasıl elde etmiştir?
134- Bunun sebebi nedir?
135- O, bu isme mana yönüyle mi yoksa harfleri cihetinden mi muttali olmuştur?
136- Kapıları halka gizli tutulan bu ismin kapısı nerededir?
137- Onun kisvesi nedir?
138- Onun harfleri nelerdir?
139-Hurûf-u mukataa, Allah’ın her bir isminin anahtarıdır. Bu isimler nerededir. 28 tane olan bu harfler nerededir?
140- Elif, nasıl harflerin başlangıcı olmuştur?
141- Elifin lâm ile birlikte en sonda tekrardan zikredilmesi nasıl olmuştur?
142- Hangihesaba binaen harflerin sayısı 28 olmuştur?
143- “Allah Âdem’i Kendi sûreti üzere yarattı.” sözünün manası nedir?
144- “Enbiyâdan 12 tanesi benim ümmetimden olmayı arzu ederler” cümlesi ne anlama gelmektedir?
145- Hz. Mûsâ ’nın: “Rabbim! Beni Muhammed (a.s.)’in ümmetinden kıl.” sözünün tevili nedir?
146- “Allah’ın, nebî olmayan öyle kulları vardır ki, nebiler, sahip oldukları makam ve Allah’a olan yakınlıklarından dolayı onlara gıpta ederler.” sözünün yorumu nasıldır?
147- “Bismillâh” sözünün tevili nedir?
148- “Ey nebî! Sana selâm olsun.” sözünün yorumu nedir?
149- “Selâm, bize ve Allah’ın bütün sâlih kullarına olsun.” sözünün tevili nedir?
150- “Ehl-i beytim ümmetim için emândır.” sözünün açıklaması nasıldır?
151- “Âl-i Muhammed” ne ifade etmektedir?
152- “el-Kâim bi’l-hüccet” ne demektir?
153- O, Allah’ın hüccetini ikame etmek için insanlara nereden konuşur? Allah Teâlâ onlara ubûdiyeti hüccet kılmıştır. Kâim için de kelam hazinelerine giden bir yol kılmıştır.
154- Hüccet hazineleri nerededir? İlm-i tedbir ve kelam hazinelerine göre hüccet hazineleri nerededir?
155- İlm-i bed hazinelerinden olan Allah ilminin hazineleri nerededir?
156- “Ümmü’l-Kitâb”ın tevili nedir? Allah onu, Hz. Muhammed ve ümmeti için diğer ümmetlerden saklamıştır.
157- Peygamberimize âit olan ve onun da diğer enbiyâya müjdelediği “mağfiret”in anlamı nedir?
Prof.Dr.Mustafa KARA
2006 - Şubat
http://www.yenidunyadergisi.com/inde...33&id2=5&syf=0
Son düzenleme: