Tanımı en zor kavramların başında din gelmektedir. Dini tanımlarkengerek geçmişte yaşamış gerekse günümüzde mevcut bütün inanç şekillerinikuşatan ve hepsinde müşterek esasları ifade eden bir tanım yapmanın zorluğuortadadır. Dinin bütün dinleri içine alabilecek bir tanımı ancak dinkavramının sınırları kesin bir şekilde belirlendikten sonra yapılabilir. Kapsamlıbir tarif için öncelikli olarak şahsî tecrübe yoluyla elde edilmiş olandindarlık kavramını tahlil etmek ve elde edilen sonucu dinî gerçeklerle karşılaştırmakgerekir. Bütün zorluklarına rağmen yine de dinin çeşitli tanımlarıyapılmıştır ve bu tanımlar genelde tanımı yapanların kendi sübjektif görüşleriniyansıtmaktadır.Çağdaş Batılı ilim adamları tarafından dinin birbirinden farklı tarifleri yapılmıştır.Bu tarifler büyük ölçüde ferdî tecrübe ile zihnî, hissî, taabbüdî veiçtimaî elemanlardan ibaret beş unsurun birini ya da birkaçını öne çıkararakyapılmıştır. Ferdî tecrübe dışında kalan mevcut bu dört unsuru şu şekildeaçıklamak mümkündür:
a) Zihnî unsur. İnsanın kendisinden üstün bir güç ve kudretin mevcudiyetinizihnen kabulü. Tanrı kavramı veya çok genel ifadesiyle kutsalkavramı, bütün dinlerin özündeki temel unsurdur.
b) Hissî unsur. Zihnen varlığı kabul edilen bu üstün güç ve kudrete karşıkalben duyulan bağlılık duygusu.
c) Taabbüdî unsur. Zihnen varlığı kabul edilen, kalben kendisinebağlanılan yüce kudrete karşı bazı davranışları yapma yükümlülüğü.Buna davranış faktörü de denilmektedir ki çok genel olarak ibadetiveya kulluk gereklerini ifade etmektedir.
d) İçtimaî unsur. Aynı zihnî, hissî, taabbüdî unsurları paylaşan insanlarınoluşturduğu sosyal grup.Dinlerde bulunan bu unsurların yanında, din bilimleri açısından dinioluşturan hususlar olarak kabul edilen ve bütün dinlerde bulunabilen unsurlarınbaşlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz: Tabiat üstü, insan üstü varlıklarainanç (Tanrı, melekler, cinler, ruhanî varlıklar gibi); kutsalla kutsalolmayanı ayırma; ibadet, âyin ve törenler; yazılı veya yazısız gelenek (kutsalkitap, ahlâkî kanunnâme); tabiat üstü, insan üstü varlık veya kutsallailgili duygular (korku, güven, sır, günahkârlık, tapınma, bağlılık duygularıgibi); insan üstü ile irtibat (vahiy, peygamber, dua, niyaz, ilham gibi vasıta veyollarla); âlem ve insan, hayat ve ölüm ötesi görüşü, hayat nizamı; içtimaîgrup (cemaat) ve bu gruba mensubiyet.Bazı dinlerde bunların hepsi, bazılarında ise sadece bir kısmı bulunur.İslâm bilginleri dinin tarifini, Kur'ân-ı Kerîm'de yer alan açıklamaları veİslâm inançlarını göz önünde bulundurarak yapmışlardır. Buna göre hakdinin tarifi şu şekildedir: Din akıl sahibi insanları kendi tercihleriylebizzat hayırlı olan şeylere götüren ilâhî bir kanundur.İslâm bilginlerinin din tarifleri hak din için düşünülmüş dar kapsamlı tariflerdir.Bu tariflerde ortak noktalardan biri dinin ilâhî kaynaklı olduğununvurgulanmasıdır. Buna göre gerçek din beşer kaynaklı olamaz. Yine butariflerde dinin akıl ve irade ile ilişkisi gösterilmiştir; bu da dinin bir akıl vetercih konusu olduğu anlamını taşır. Nihayet dinin insanları özü itibariylehayır olana yönelten bir kanun şeklinde tanımlanması dinin aynı zamandabir aksiyon alanı olduğunu gösterir. Buna göre din, insanın kâinattaki varlıklarımüşahede ederek duyular üstü ilâhî gerçekleri kavramasından ibaretgörülebileceği gibi kişinin kendi çabasıyla ulaşamayıp, sadece vahiy kanalıylaelde edebildiği gerçekler bütünü olarak da tarif edilebilir.
Kunfeyekun.Org
Kaynak:Diyanet İlmihali
a) Zihnî unsur. İnsanın kendisinden üstün bir güç ve kudretin mevcudiyetinizihnen kabulü. Tanrı kavramı veya çok genel ifadesiyle kutsalkavramı, bütün dinlerin özündeki temel unsurdur.
b) Hissî unsur. Zihnen varlığı kabul edilen bu üstün güç ve kudrete karşıkalben duyulan bağlılık duygusu.
c) Taabbüdî unsur. Zihnen varlığı kabul edilen, kalben kendisinebağlanılan yüce kudrete karşı bazı davranışları yapma yükümlülüğü.Buna davranış faktörü de denilmektedir ki çok genel olarak ibadetiveya kulluk gereklerini ifade etmektedir.
d) İçtimaî unsur. Aynı zihnî, hissî, taabbüdî unsurları paylaşan insanlarınoluşturduğu sosyal grup.Dinlerde bulunan bu unsurların yanında, din bilimleri açısından dinioluşturan hususlar olarak kabul edilen ve bütün dinlerde bulunabilen unsurlarınbaşlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz: Tabiat üstü, insan üstü varlıklarainanç (Tanrı, melekler, cinler, ruhanî varlıklar gibi); kutsalla kutsalolmayanı ayırma; ibadet, âyin ve törenler; yazılı veya yazısız gelenek (kutsalkitap, ahlâkî kanunnâme); tabiat üstü, insan üstü varlık veya kutsallailgili duygular (korku, güven, sır, günahkârlık, tapınma, bağlılık duygularıgibi); insan üstü ile irtibat (vahiy, peygamber, dua, niyaz, ilham gibi vasıta veyollarla); âlem ve insan, hayat ve ölüm ötesi görüşü, hayat nizamı; içtimaîgrup (cemaat) ve bu gruba mensubiyet.Bazı dinlerde bunların hepsi, bazılarında ise sadece bir kısmı bulunur.İslâm bilginleri dinin tarifini, Kur'ân-ı Kerîm'de yer alan açıklamaları veİslâm inançlarını göz önünde bulundurarak yapmışlardır. Buna göre hakdinin tarifi şu şekildedir: Din akıl sahibi insanları kendi tercihleriylebizzat hayırlı olan şeylere götüren ilâhî bir kanundur.İslâm bilginlerinin din tarifleri hak din için düşünülmüş dar kapsamlı tariflerdir.Bu tariflerde ortak noktalardan biri dinin ilâhî kaynaklı olduğununvurgulanmasıdır. Buna göre gerçek din beşer kaynaklı olamaz. Yine butariflerde dinin akıl ve irade ile ilişkisi gösterilmiştir; bu da dinin bir akıl vetercih konusu olduğu anlamını taşır. Nihayet dinin insanları özü itibariylehayır olana yönelten bir kanun şeklinde tanımlanması dinin aynı zamandabir aksiyon alanı olduğunu gösterir. Buna göre din, insanın kâinattaki varlıklarımüşahede ederek duyular üstü ilâhî gerçekleri kavramasından ibaretgörülebileceği gibi kişinin kendi çabasıyla ulaşamayıp, sadece vahiy kanalıylaelde edebildiği gerçekler bütünü olarak da tarif edilebilir.
Kunfeyekun.Org
Kaynak:Diyanet İlmihali
