Temel Linux Komutları ve Tuşlar

  • Konuyu başlatan AhDe_VeFaLi
  • Başlangıç tarihi
A

AhDe_VeFaLi

Ziyaretçi
LİNUX EL KİTABI
Yazan: Kıvılcım Hindistan
Telif Hakkı © 2003 Kıvılcım Hindistan

Bölüm 1:Temel linux komutları ve tuşlar
Bu bölümde linux kullanmak için gerekli olan temel komutları ve tuş komutlarını göreceğiz. Bu komutların hepsi konsol dediğimiz text ekrandan veya X-windows altındaki bir terminal programından (x-term, rxvt, aterm gibi) çalışmaktadır. Fakat tuş komutlarının bir kısmı konsola özgüdür ve x-altında pencere yöneticinize göre farklı hareket etmektedirler.
<Ctrl><Alt><F1>
Bir sonraki terminale geçmektedir. Birçok linux dağıtımı açılışla birlikte altı standart terminal açar. Bunlar tamamen birbirindne bağımsızdırlar ve eşzamanlı çalışırlar. Yani birinde bir işlem yapılmaya devam ederken bir diğerine geçip başka bir işleme başlayabilirsiniz.
tty
Bu komutu yazdığınız terminalin ismini verir size.
<Ctrl><Alt><F7>
Daha önceden açmış olduğunuz sonra <CTRL><Alt><F1> ile çıktığınız X oturumuna geri döner. Burada önemli nokta bunun altı konsollu bir sistemde geçerli olmasıdır. Eğer sisteminizde dört konsol varsa büyük ihtimalle bu işin tuşu F7 değil F5 olacaktır.
<Ctrl><Alt><Fn> (n=7-12)
n numaralı X terminaline geçer. Birden fazla X kullanmak mümkün olduğu için bunlar arasında geçiş yapabilirsiniz.
<Tab>
(text terminalde) Yazmakta olduğunuz komutu tamamlar. Mesela README dosyasını okutmak için more RE yazıp TAB’a basarsanız o anda bulunduğunu dizindeki RE ile başlayan dosyaların listesini görürsünüz, eğer tek dosya varsa satır tamamlanır. Aynı şey komut isimleri için de geçerlidir, bas yazıp taba bastığınızda hemen basename diye komutun tamamlandığını görürsünüz
<Yukarı-aşağı ok>
Daha önceden girilmiş komutlar arasında gidip gelmenizi sağlar
<Shift><PgUp>
Terminal çıktısında ileri geri hareket etmenizi sağlar (ekrandan çıkmış olan yazıları görmek vs.)
<Ctrl><Alt><+>
(X de) Bir sonraki ekran çözünürlüğüne geçmenizi sağlar. Tanımlı modlar /etc/X11/XF86Config dosyasında durmaktadır. En büyük ekran modu Virtual Screen boyutunu tanımlar.
<Ctrl><Alt><BkSpc>
(X de) Herşeyi kesip X’den çıkmanızı sağlar
<Ctrl><Alt><Del>
Sistemi kapatıp reboot etmek anlamına gelir. Konsoldaki shutdown komutu gibi davranır. Reset tuşuna bamayıp bunu tercih etmeniz gerekir.
<Ctrl>C
Mevcut komutu durdur. Genelde konsoldaki basit komutlar için kullanılır
<Ctrl>d
Eğer sizden girdi kabul eden bir konsol komutundaysanız dosya sonu (EOF) yollar, promptaysanız logout olursunuz. O yüzden iki defa basmayın ;)
<Ctrl>s
Terminale olan çıkışı durdurur
<Ctrl>q
Terminale olan çıkışa devam eder
<Ctrl>z
Çalışmakta olan komutu arka plana gönderir
exit
konsoldan çıkar
reset
konsol bir şekilde saçma sapan karakterler basıyorsa (genelde binary bir dosyayı ekrana çıkışa gönderdiğinizde olur) düzeltmeye yarar
<ctrl>x
konsolda bir işe yaramaz ama Matrix’de nedense Neo kullanıyordu. Neyse orda da bir işe yaramamıştı, sanırız Neo’da linux kullanıyor ;)
<mouse orta tuşu>
Genelde bir başka pencerede seçilmiş bir yazıyı paste etmeye yarar. Burada dikkat edilecek nokta linux altında (KDE ve bazı özel programların istisnası ile) copy+paste işleminin Windowsdan farklı olmasıdır. Bir yazıyı seçerseniz, o seçili olduğu sürece paste edilebilir olur (bir kez paste edildikten sonra zaten bufferda kalır) yani bir copy emri vermeniz gerekmez, seçip paste edileceği yere gidip orta tuşa basmanız yeter. Konsolda kullanılabilmesi için gpm çalışıyor olması gerekir
<Shift><Insert>
Paste işlemini klavyeden yapar
~
Kullanıcının ev dizini işaret eder /home/<login ismi> şeklindedir genelde. cd ~/docs ev dizini altında docs’a gider. Sadece cd komutu ise cd ~ komutuna eşittir ve ev dizine gider.
. ya da ./
o anda bulunduğunuz dizin
/. ya da Slashdot
Internet’deki en sağlam haber sitesine gider ;)
..
Bir üst dizini işaret eder
Bölüm 2: Genel komutlar
herhangibir_komut --help|more
sözkonusu komut ile ilgili help
man başlık
sistemdeki manuel dosyaları. Bir komut hakkında olabildiği gibi bir dosya hakkında da olabilir
apropos başlık
söz konusu başlıkla ilgisi olan komutlrın listesi
help komut
bash shell altında genel bilgi verir komut hakkında
ls
Unix için dir komutu
ls -al|more
Bir dizindeki bütün dosyaları gösterir (. ile başlayan gizli dosyaları da) komut burada more komutuna yönlendirilmiştir, bu sayede daha kontrollü bir okuma sağlanabilir
cd dizin
Söz konusu dizine geçmek
cp kaynak hedef
Bir yerdeki dosya ya da dizinleri başka bir yere kopyalamak. Unix’lerde genelde bu tür komutlarda her zaman kaynak önce hedef sonra yazılandır
mcopy kaynak hedef
Belli bir kaynak dosya sisteminden (mount etmeniz şart değil) bir dosyayı başka bir yere kopyalama. Aynı mantıkta mdir, mcd, mren, mmove, mdel, mmd, mrd, mformat gibi komutlar da vardır
ln kaynak hedef
Sözkonusu hedefe hardlink atar. Sözkonusu dosyalar iki yerde de var gibi gözükür, herhangibir değişiklik diğerini de etkiler, biri silindiğinde diğeri kalır. Hardlinkin engelleri, linkle dosyanın aynı dosya sistemi içinde olması gerekliliği ve dizinlerle özel dosyalara hardlink verilememesidir.
ln -s kaynak hedef
Hedefde kaynak dosyasına sembolik bir link yaratır. Sembolik linkte sözkonusu dosyanın nerede bulunacağının bilgisi vardır. Sembolik linkler dizinler için de kullanılabilir. Tek problemleri ana dosya silindiğinde link bozulmuş olur.
rm dosyalar
Dosyaları silme. Sileceğiniz dosyanın ya sahibi olmanız lazım.
mkdir dizin
Yeni bir dizin yapmak
rmdir
boş bir dizini silmek
rm -r dosyalar
Dosya/dizin ve onların alt dizinlerini silmek. Root olarak kullanırken dikkat edin, çünkü herşeyi silebilirsiniz
cat dosyaismi|more
Bir dosyayı sayfa sayfa görüntülemek
less dosyaismi
Bir dosyayı daha kontrollü olarak okuma imkanı. More komutunun eşleniğidir, biraz daha fazla özellikleri vardır
pico dosyaismi
Bir text dosyasını, klasik basit bir tür editör ile editlemek. Aynı türden nano, joe, mcedit gibi editörleri de kullanabilirsiniz
pico -w dosyaismi
Pico’yu satır sonunda cümleleri yuvarlamadan kullanmak kullanmak için. Konfigürasyon dosyalarını edtlerken yardımcı olur
find / -name "dosyaismi"
Dosyaismi adlı dosyayı en üst dizinden itibaren aramaya başla. Dosyaismi, * ve ? gibi joker kararkterler de içerebilir "fazlames*" mesela fazlamesai.net.txt fazlamesai.org.txt dosyalarını bulur
locate dosyaismi
find gibidir fakat düzenli olarak oluşturulan bir veritabanına bağlıdır, sistemdeki son değişikliklerden haberi olmayabilir
touch dosyaismi
Dosyaismi isimli dosyanın tarih bilgilerini değiştirir. Eğer o anda yoksa bu dosya bu sefer sıfır byte uzunluğund oluşturur
xinit
Pencere yöneticisi olmayan bir X-windows açar
startx
Pencere yöneticili standart bir X açar. DOS’da win komutu gibidir.
startx -- :1
1 numaralı displayde X oturumu açar <Ctrl><Alt><F7-F8-F9...> ile geçiş yapabilirsiniz
xterm
Basit bir xterminal açar. Daha hafif versionları (rxvt, aterm, eterm gibi) bulunur ve tercih edilir
shutdown -h now
Sistemi durdurur ve (ATX sistemlerde) kapatır
halt
reboot
Makinayı kapatmak ya da reboot etmek için

Dosya sıkıştırma ve açma komutları
tar -xvf dosya.tar
Sözkonusu (sıkıştırılmamış) tar dosyasını bulunan dizine açar
tar -zxvf dosyaismi.tar.gz
Tar.gz’lenmiş bir dosyayı (*.tar.gz ya da *.tgz) bulunduğunuz dizine açar
tar -zxvf dosyaismi.tar.gz -C dizin
dosyayı dizin isimli dizine açar
tar -jxvf dosyaismi.tar.bz2 -C dizin
Bzip2 ile sıkıştırılmış dosyayı sözkonusu dizine açar (eski verisonlarda -Ixvf) kullanılırdı

tar -zcvf arsiv.tar.gz dizin1 dizin2 dosya1 dosya2...
söz konusu dizin ve (veya) dosyaları arsiv.tar dosyası haline getirir ve gzip ile sıkıştırır. z yerine j kullanabilirsiniz
gunzip dosya.gz / bunzip2 dosya.bz2
sözkonusu gz dosyasını açar
gzip -9 dosya
sözkonusu dosyayı en iyi şekilde sıkıştırır, uzantısını da .gz yapar
bzip2 -9 dosya
gzipten %20 oranında daha iyi sıkıştıran bir program, özellikle de text dosyalarında. Fakat daha yavaş çalışır
unzip dosyaismi -d dizin
Sözkonusu zip dosyasını söz konusu dizine açar
unarj e dosya.arj
Arj arşivini açar
uudecode -o hedef kaynak
uuencode ile kodlanmış (genelde email ekleri) dosyayı açar

Sistem hakkında bilgi almak için kullanılan komutlar:
pwd
bulunduğunuz dizinin ismini verir
hostname
makinanın ismini verir
whoami
login isminizi verir
id kullanıcıismi
kullanıcı nosunu, grup nosunu ve alt gruplarını verir
date
tarihi göstermek ya da değiştirmek için kullanılır
date 101709382002 17 Ekim 2002 Saat: 09 38 yapar tarihi
bios tarihini değiştirmek için setclock komutunu kullanmanız gerekir
time
belli bir komutun işlemini bitirmesinin ne kadar süre tuttuğunu gösterir
bir dizinin listelenme süresi mesela
time ls
who
sisteme giriş yapmış kullanıcıların isimleri
finger username
belli bir kullanıcı hakkındaki bilgiler
last
sisteme en son giriş yapmış kullanıcıların listesi
history|more
bulunduğunuz kullanıcı ile son girilen komutların listesi. |more sayesinde sayfa sayfa okuyabilirsiniz
uptime
makinanın ne kadar süredir açık olduğu
ps
kullanıcının koşturmakta olduğu işlemlerin listesi
ps axu |more
bütün proseslerin listesi
top
temel sistem durumu, çalışmakta olan programlar ne kadar hafıza/cpu kullandıkları vs
uname -a
yerel sunucunuzun hakkında bilgiler
free
hafıza bilgileri
df -h
disk doluluk boşluk oranı
du / -bh|more
dizinlerin boyutları (biraz zaman alır)
cat /proc/interrupts
kullanılmakta olan interruptlar
cat /proc/version
linux versionu ve diğer bilgiler
cat /proc/filesystems
kullanılmakta olan dosya çeşitleri
cat /etc/printcap
yazıcıların düzeni
lsmod
yüklenmiş olan kernel modülleri
set|more
sistem değişkenleri
echo $PATH
PATH değişkeninin içeriği. Sistemde çalışabilir programların bulundukları yerleri belirler
dmesg| more
kernel mesajları /var/log/dmesg içine de bakabilirsiniz.
 
Üst