Mehemmed Helife Kimdir hayatı hakkında bilgiler. divan-tekke şairi'dir.
Âciz mahlaslı Mehemmed Helife’nin 19. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı düşünülmektedir. Firidun Bey Köçerli, Mirza Yusuf Garabaği’ye dayanarak şairi Vagif devri, yani 18. yüzyıl şairlerinden saymaktadır (1981: 239). Âciz, Güney Azerbaycan’ın Serab şehrinde doğmuştur. Doğum ve ölüm tarihleri tam olarak bilinmemektedir. Şairin 72 yaşında vefat ettiği tahmin edilmektedir.
Yetenekli bir hattat olan Âciz’in eserlerinin bir kısmı yayımlanmıştır (Kafkasyalı 2002: 220). Köçerli, şairin Divanının 1856-57 yıllarında Tebriz’de basıldığını ifade etmektedir. Divanın tamamını inceleyen araştırmacı, müstensihle ilgili bütün bilgilere ulaşmasına rağmen, şairin hayatıyla ilgili neredeyse hiçbir bilgiye eserde yer verilmemesine eseflenmektedir.
Şiirlerinden hareketle Âciz’in Fethali Şah ve Abbas Mirza’nın zamanında yasadığı ve bu şahıslara methiyeler yazdığı bilinmektedir. Klasik tarzda yazdığı kaside, gazel, muhammes ve murabbalarında çok başarılı olan şair, halk şiiri tarzında yazdığı eserlerde çok da başarılı olamamıştır. Şiirlerinde kendi biyografisi ve döneminin sosyal siyasi olayları ile ilgili belge niteliğinde ipuçları yer almaktadır. Özellikle İran’la Osmanlı ve Çar hükumeti arasında yapılan savaşlarla ilgili önemli bilgiler yer alır. Âciz’in de başından 15. yüzyıl şairi Şeyhî’nin yaşadığı olaya benzer bir olay geçmiş, devlet tarafından kendisine verilen Kırkbulak adlı köy kısa sürede elinden alınarak devlet mülküne katılmıştır. Şairin bu konuda yazdığı bir şiiri de bulunmaktadır. Araştırmacı Ezize Ceferzade şairi Gırhbulaglı Âciz şeklinde tanıtmış ve onun şiirdeki gücünden, özellikle mübalağa sanatını çok başarıyla kullanmasından övgüyle bahsetmiştir (Ceferzade 1999: 27-28). Biladiye türünde eser veren şair, Tahran’ı öven bir şiir de yazmış ve bu şiirinde Tahran’ı birçok şehirle mukayese ederek buranın üstünlüğünü ve vazgeçilmezliğini anlatmıştır. Klasik tarzdaki şiirlerinde Fuzulî etkisi, halk edebiyatı etkisiyle yazdığı şiirlerinde ise Vagif etkisi görülmektedir. Halk şiiri tarzında yazdığı eserlerden sadece 7 tane koçaklaması elde bulunmaktadır.
Kaynakça
Ceferzade, Ezize (1999). Azerbaycan Poeziyasında Halk Şiiri Üslubu C.I. Bakı: Bakı Üniversitesi Neşriyatı. s. 27-28.
Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. s. 221-222.
Komisyon (hzl.) (1988). Azerbaycan Klâssik Edebiyyatı Kitabhanası. C.8. Bakı: Elm Nesriyyatı. s. 522.
Köçerli, Firidun Bey (1978). Azerbaycan Edebiyatı. C.1. Bakı: Elm Nesriyyatı. s. 239-253.
Manafi, M; Ekberov, Z. Gasımova, R. (1981). Cenubi Azerbaycan Edebiyyatı Antologiyası. C. I. Bakı: Elm Nesriyyatı. s. 183-193.
DOÇ. DR. PARVANA BAYRAM
Madde Yazım Tarihi: 18.12.2014
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Bu peridir göze nümayândır
Men demem beyle hüsn-i insandır
Allah Allah ne çöhre ne sima
Metle-i nuru feyz-i sübhândır
Bu nece zülfdür bu ne ruhsar
Şeb-i yelda vü mâh-ı tabandır
Dağılıb bu-yı muyun âlem ara
Misk bigedr enber erzândır
Ol hem-i zülf-i tabidarında
Dil giriftârı egl heyrandır
Neçin ol türre-yi hem-ender-hem
Geh perisân ü gâh lerzandır
Dil ü din aldı gesd-i cân eyler
Bu ne gaş ü ne göz ne müjgândır
Bu dil-i zâr ü natevânı görün
Her terefden ne tire-bârândır
Bir könül var idi apardı yâr
Galdı bir cân bu cân da gurbandır
Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 232-233.
Koçaklama
Ey felek gününden artıg
Bu gözelin camalı var
Senin birce yeni ayın
Bunun iki hilâlı var
Di gel hagdan keçme felek
Eger gele yüz min melek
Gör hansının bu gözel tek
Ağ üzde hett ü hâlı var
İstesen eyle imtahan
De çıhsın Hursid-i tâban
Yar arizin etsin eyan
Gör hansının zevâlı var
Men Aciz’em, derdin alım
Sene beyandır ehvâlım
Bu dönüb bahmağın zalım
Bir ev yıhan heyâlı var
Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 222.
Âciz mahlaslı Mehemmed Helife’nin 19. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı düşünülmektedir. Firidun Bey Köçerli, Mirza Yusuf Garabaği’ye dayanarak şairi Vagif devri, yani 18. yüzyıl şairlerinden saymaktadır (1981: 239). Âciz, Güney Azerbaycan’ın Serab şehrinde doğmuştur. Doğum ve ölüm tarihleri tam olarak bilinmemektedir. Şairin 72 yaşında vefat ettiği tahmin edilmektedir.
Yetenekli bir hattat olan Âciz’in eserlerinin bir kısmı yayımlanmıştır (Kafkasyalı 2002: 220). Köçerli, şairin Divanının 1856-57 yıllarında Tebriz’de basıldığını ifade etmektedir. Divanın tamamını inceleyen araştırmacı, müstensihle ilgili bütün bilgilere ulaşmasına rağmen, şairin hayatıyla ilgili neredeyse hiçbir bilgiye eserde yer verilmemesine eseflenmektedir.
Şiirlerinden hareketle Âciz’in Fethali Şah ve Abbas Mirza’nın zamanında yasadığı ve bu şahıslara methiyeler yazdığı bilinmektedir. Klasik tarzda yazdığı kaside, gazel, muhammes ve murabbalarında çok başarılı olan şair, halk şiiri tarzında yazdığı eserlerde çok da başarılı olamamıştır. Şiirlerinde kendi biyografisi ve döneminin sosyal siyasi olayları ile ilgili belge niteliğinde ipuçları yer almaktadır. Özellikle İran’la Osmanlı ve Çar hükumeti arasında yapılan savaşlarla ilgili önemli bilgiler yer alır. Âciz’in de başından 15. yüzyıl şairi Şeyhî’nin yaşadığı olaya benzer bir olay geçmiş, devlet tarafından kendisine verilen Kırkbulak adlı köy kısa sürede elinden alınarak devlet mülküne katılmıştır. Şairin bu konuda yazdığı bir şiiri de bulunmaktadır. Araştırmacı Ezize Ceferzade şairi Gırhbulaglı Âciz şeklinde tanıtmış ve onun şiirdeki gücünden, özellikle mübalağa sanatını çok başarıyla kullanmasından övgüyle bahsetmiştir (Ceferzade 1999: 27-28). Biladiye türünde eser veren şair, Tahran’ı öven bir şiir de yazmış ve bu şiirinde Tahran’ı birçok şehirle mukayese ederek buranın üstünlüğünü ve vazgeçilmezliğini anlatmıştır. Klasik tarzdaki şiirlerinde Fuzulî etkisi, halk edebiyatı etkisiyle yazdığı şiirlerinde ise Vagif etkisi görülmektedir. Halk şiiri tarzında yazdığı eserlerden sadece 7 tane koçaklaması elde bulunmaktadır.
Kaynakça
Ceferzade, Ezize (1999). Azerbaycan Poeziyasında Halk Şiiri Üslubu C.I. Bakı: Bakı Üniversitesi Neşriyatı. s. 27-28.
Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. s. 221-222.
Komisyon (hzl.) (1988). Azerbaycan Klâssik Edebiyyatı Kitabhanası. C.8. Bakı: Elm Nesriyyatı. s. 522.
Köçerli, Firidun Bey (1978). Azerbaycan Edebiyatı. C.1. Bakı: Elm Nesriyyatı. s. 239-253.
Manafi, M; Ekberov, Z. Gasımova, R. (1981). Cenubi Azerbaycan Edebiyyatı Antologiyası. C. I. Bakı: Elm Nesriyyatı. s. 183-193.
DOÇ. DR. PARVANA BAYRAM
Madde Yazım Tarihi: 18.12.2014
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Bu peridir göze nümayândır
Men demem beyle hüsn-i insandır
Allah Allah ne çöhre ne sima
Metle-i nuru feyz-i sübhândır
Bu nece zülfdür bu ne ruhsar
Şeb-i yelda vü mâh-ı tabandır
Dağılıb bu-yı muyun âlem ara
Misk bigedr enber erzândır
Ol hem-i zülf-i tabidarında
Dil giriftârı egl heyrandır
Neçin ol türre-yi hem-ender-hem
Geh perisân ü gâh lerzandır
Dil ü din aldı gesd-i cân eyler
Bu ne gaş ü ne göz ne müjgândır
Bu dil-i zâr ü natevânı görün
Her terefden ne tire-bârândır
Bir könül var idi apardı yâr
Galdı bir cân bu cân da gurbandır
Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 232-233.
Koçaklama
Ey felek gününden artıg
Bu gözelin camalı var
Senin birce yeni ayın
Bunun iki hilâlı var
Di gel hagdan keçme felek
Eger gele yüz min melek
Gör hansının bu gözel tek
Ağ üzde hett ü hâlı var
İstesen eyle imtahan
De çıhsın Hursid-i tâban
Yar arizin etsin eyan
Gör hansının zevâlı var
Men Aciz’em, derdin alım
Sene beyandır ehvâlım
Bu dönüb bahmağın zalım
Bir ev yıhan heyâlı var
Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 222.
