Maksût ve Fasıl 1

[ömr-ü diyar]

​

1.Fasıl:
Bu fasıl, mastardan çıkarılmalarına ihtiyaç şiddetlenen vecihler hakkındadır.

Mastardan çıkarılmalarına ihtiyaç şiddetlenen vecihler altı tane idi.
1- Mazi
2- Muzâri
3- Emir
4- Nehiy
5- İsm-i Fâil
6- İsm-i Mef’ul.

Mastar mimli veya mimsiz olmaktan hâlî (boş) değildir.
Eğer mimsiz olursa; Semâî diye adlandırılır. Semâî; Araplardan geldiği üzere muhafaza edilen kelime demektir. Semâî mastar, üzerine kıyas olunmaz. Bunlar kıyasa muhaliftirler. Sülâsî’nin gayrisinde ise kıyas vardır.

Eğer mimli olursa; bakılır, eğer Muzârinin aynel fiili meftuh veya mezmum ise, mastar mimi, ismi zaman, ismi mekân “مَفْعَلٌ” vezni üzere gelir. Ancak şâzlar (istisnalar) vardır. Bunlar aynel fiilinin kesresiyle gelirler;
الْمَطْلِع وَالْمَغْرِب وَالْمَسْجِد وَالْمَنْسِك وَالْمَشْرِق ...

Eğer Muzârinin aynel fiili meksur olursa, (Yani 2. ve 6. bablarda) mastar mîmi"مَفْعَلٌ" vezni üzere gelir. (Ancak المَرْجِع وَالمَصِر istisna. Bunlar aynel fiilinin kesresiyledir.) [/color]İsm-i Zaman ve İsm-i Mekan “مَفعِلٌ” vezni üzere gelir.

Nagıs Fiillerde; İsm-i Zaman, ism-i mekân, mastar “مَفْعَلٌ” vezni üzere gelir.
Misal Fiillerde; İsm-i Zaman, ism-i mekan, mastar bütün bablarda “مَفعِلٌ” vezni üzere gelir.
Lefif-i Makrun; Nagıs gibidir. “مَفْعَلٌ” vezni üzere gelir.
Lefif-i Mefruk; Misal fiil gibidir. “مَفعِلٌ” vezni üzere gelir.

Sülasi üzerine zâid olursa, mastar mimi, İsm-i zaman, İsm-i Mekân, İsm-i Mef’ul sülasinin gayrisinde ki, bütün baplarda, Muzârinin meçhul vezni üzerine gelir. Muzaraat harfi, mezmum bir mim ile değiştirilir.

1-) Fiil-i Mazi: Fiil malum veya meçhul olmaktan hâlî (boş) değildir. Eğer Mazi malum olursa, ister müzekker ister müennes olsun, ahirindeki harf müfret ve tesniyede feta üzerine mebnidir (kalıcıdır).
Cemi müzekker ğaiblerde mezmumdur. Geri kalanlarında sakindir.
Evvelinde Hemze-i Vasıl bulunan südasi ve humasi müstesna, mazinin ilk harfi bütün baplarda meftuhtur.

Hemze-i Vasıllar
Hemze-i vasıl başlangıçta sabittir, geçiş halinde düşer. Bunlar; هَمْزَةُ ابْنٍ , وَابْمِنْ, وَابْنَتٍ, وَامْرَءٍ, وَامْرَأَةٍ , وَاثْنَيْنِ , وَاثْنَتَيْنِ, وَاسْمٍ , وَاسْتٍ , وَايْمُنٍ dir.


• Humasi ve südasiden, mazi, mastar ve emrin hemzesi Hemze-i Vasıldır.
• Sülasiden Emri hazırın hemzesi Hemze-i Vasıldır.
• Lamı Tarife bitişen hemze, Hemze-i Vasıldır.
• Lam-ı Tarife bitişen hemze ve اَيْمُنٍ (eymünin)’in hemzesi meftuhtur. Hemze-i Vasıllar meksur olduğu halde bunlar istisnadır.

• 1. ve 5. bablardaki Emr-i Hazırın hemzesi aynel fiiline tabi olduğu için başlangıçta mezmumdur.

• Südasi ve humasinin mazisinin meçhulünün hemzesi, mezmumdur. (Hemze-i Vasıl olduğu halde)





Maksût ve Fasıl 2


[h=2]Maksût ve Fasıl 3[/h]

​

 

[ömr-ü diyar]

Hemze-i Kat’ıllar (Düşmeyen Hemzeler)

1-) İf’al babının hemzesi.
2-) Mütekellimin Hemzesi.
3-) Ceminin Hemzesi.
4-) İstifhamın hemzesi.
5-) İsmi tafdılın hemzesi.
6-) “يَا" ile nida olunan, İsmi Celalin hemzesi. (ﻴﺎ ﷲ )
7-) Sıfat-ı Müşebbehe’nin hemzesi.
8--) Mazinin kendi hemzesi.
9-) Lam-ı Tarifin hemzesi.


2-) Fiil-i Muzari:
Tarifi; “Fe hüvellezi yekünü fî evvelihi harfun min Hurufi " اَتَيْنَ " (eteyne), bi şartın enyeküne zâlikel harfü zâiden alel mâzî”
Manası; Fiil-i Muzari; Mazi üzerine zaid olmak şartıyla evvelinde “اَتَيْنَ” harflerinden bir harf bulunandır.
1. Muzaraat harfi yani “اَتَيْنَ” (eteyna) harfleri bütün babların Malumunda meftuhtur. Ancak istisna olarak Rubailerde mezmumdur. Tüm rubailerde Muzaraat harfi mezmumdur. Misal: “يُدَجرِجُ” gibi.
2. Muzârinin lamel fiilinden önceki harf Rubai, Humasi ve Südasilerde meksurdur. Ancak “تَفَعَّلُ يَتَفَاعَلُ يَتَفَعْلَلُ” babları müstesna. Bunlarda meftuhtur.

Meçhulde ise;
1. Muzaraat harfi mezmumdur.
2. Malumunda sakin olan, meçhulünde de hâli üzere sakindir. (يَنْصُرُ يُنْصَرُ )
3. Geriye kalanlar ise meftuhtur.
4. Malum ve meçhulünde Fiil-i Muzâriyi “cezm edici” ve “nasb edici” bir harf bulunmadığı müddetçe, lamel fiili mezmumdur.

3-) Emir ve Nehiy:
Emir ve Nehiy, Muzârinin lafzı üzerinedir. Bunlar meczumdurlar.
Cezim alâmetleri;
1.Tesniye nunu’nun düşmesiyledir. ( Muzârisi: “يَنْصُرَانِ” iken Emr-i Gaib: “لِيَنْصُرَا” şeklindedir.
2. Cemi müzekker nu’nunun düşmesiyledir. ( Muzarisi: “يَنْصُرُونَ” iken, Emr-i Gaib: “لِيَنْصُرُوا” şeklindedir.
3. Müfret müennes muhataba nu’nunun düşmesiyledir.
4. Geriye kalanlarda, Sahih lâmel fiilinin sukûnu ve illetli lâmel fiilinin düşmesiyledir. Ama cemi müennes nun’u müstesna, çünkü bu cemi müennes nun’u cezim ve gayrisinde sabittir.
Emr-i Hazır: Emri hazır, muzarinin müfret müzekker muhatabından, Muzaraat harfinin düşmesiyledir. Muzaraat harfinin mâbâdi (sonra ki harf) sakin ise evveline hemze-i vasıl getirilir. Eğer harekeli ise ahiri sakin kılınır. Misalen;
Muzârinin müfret müzekker muhatabı= تَنْصُرُ , Emri Hazır= اُنْصُرْ
Muzârinin müfret müzekker muhatabı= تَعِدُ , Emri Hazır= عِدْ Şeklindedir.


4-) İsm-i Fail:
Mazinin aynel fiiline bakılır. Aynel Fiilinin harekesi:
Meftuh ise; “نَاصِرٌ” (nâsırun) vezni üzere gelir. (1, 2. ve 3.bablar)
Mezmum ise; “عَظِيمٌ” vezni üzere gelir. (5.Bab)
Meksur ise; Müteaddide “عَالِمٌ” vezni üzere, Lazımda ise “مَرِيضٌ” , “زَمِنٌ”, “اَحْمَرُ” ve “عَطْشَانَ” vezinlerinde gelir. (4 ve 6.bablar)

اَحْمَرُ اَحْمَرَانِ حُمْرٌ
حَمْرَاءَ حَمْرَاوَانِ حُمْرٌ


عَطْشَانَ عَطْشَانَانِ عِطََاشٌ
عَطْشَى عَطْشَايَانِ عِطَاشٌ


5-)İsm-i Mef'ul:
Sülasinin bütün bablarında "مَجْبُورٌ" ve "كَثِيرٌ" vezni üzere gelir.
Mübalağa lazım vezinleri; " جَهُولٌ , صِدِّيقٌ, كَذَّابٌ, غُفُلٌ, يَقُظٌ, مِدْرَارٌ, مِكْثِيرٌ, لُعَنَتٌ" Vezinlerinde gelir.
Not: "لُعَنَتٌ " kelimesinin aynel fiili sakin kılınarak, "لُعْنَتٌ" yapılırsa, İsm-i Mef'ul manasında olur.